اختلال نافرمانی مقابله ای
Oppositional Defaint Disorderمعمولا
اولین سوالی که والدین از خود می پرسند این است که از میان این همه کودک،
چرا فرزند من دچار اختلال نافرمانی مقابله ای است؟ واقعیت این است که شواهد
کمی مبنی بر ارثی بودن اختلال ODD وجود دارد و نتایج اغلب مطالعات نقش
محیط را در ایجاد این اختلال نشان می دهند؛ مثلا تعارض های زناشویی والدین؛
یعنی دستورهای متناقض والدینی که در شیوه تربیت فرزند و قانونگذاری ها به
تفاهم نرسیده اند، والدینی که فرزندان خود را قبول ندارند، آنها را تایید
نمی کنند، به آنها محبت نمی کنند، درکشان نمی کنند و مسائل را برایشان
توضیح نمی دهند و بدون هیچ توضیحی آنها را تنبیه می کنند، در بروز مشکل
ODD نقش اساسی دارد.
اگر به داد کودک ODD نرسیم چه آینده ای در انتظار اوست؟
با وجود هوش کافی، این کودکان به دلیل نداشتن مشارکت، مقاومت در مقابل
توقع دیگران و اصرار بر حل مشکلات بدون کمک اطرافیان، معمولا منزوی می
شوند، در مدرسه پیشرفتی ندارد و ممکن است مردود شوند. آنها از روابط انسانی
لذت نمی برند و رفتارشان در عملکرد تحصیلی و روابط اجتماعی آنها طوری
اختلال ایجاد می کند که احترام معلم ها و دوستان خود را از دست می دهند.
این شکست ها باعث می شود که احساس بی کفایتی و افسردگی کنند. مشکلات ثانوی
که ممکن است با آن مواجه شوند هم عبارتند از: پایین بودن اعتماد به نفس،
خلق افسرده و در نوجوانان گاهی گرایش به سوء مصرف الکل و موارد روانگردان.
برای کنترل این اختلال باید چه کار کرد؟
همانطور که گفته شد این اختلال ها نه تنها کودک و خانواده او را در زمان
حال درگیر می کند، بلکه آینده ناخوشایندی را برای او و اطرافیانش رقم می
زند. متاسفانه بیشتر والدین، پس از مدتی کشمکش نافرجام، خسته و مستاصل می
شوند و به اصطلاح برای آرام کردن اوضاع نابسامان و قشقرق ها و جیغ و
فریادها، کوتاه می آیند، غافل از اینکه این کوتاه آمدن در برابر رفتار
آزاردهنده کودک، مانند تقویت کننده مثبت عمل می کند و عامل مهمی برای ادامه
رفتارهای کودک می شود.
با بچه های ODD چه کار کنیم؟
در طول سالیان متمادی، روش های درمانی متنوعی برای مواجهه با مشکلات
رفتاری شناختی و هیجانی کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای به کار
گرفته شده است. که بخشی از آنها بر مداخلات فردی و بخشی دیگر بر مداخلات
خانوادگی متمرکز شده اند، به نحوی که برنامه های آموزشی والدین برای کمک به
مدیریت رفتار فرزندانشان، روان درمانی فردی برای مدیریت خشم، خانواده
درمانی برای بهبود ارتباط، آموزش مهارت های اجتماعی برای افزایش انعطاف
پذیری و تحمل ناکامی در بین همسالان و درمان شناختی- رفتاری برای آموزش حل
مساله و کاهش منفی گرایی است که در اینجا به یکی از آنها که به قرارداد
همبستگی موسوم است، اشاره می کنیم.
-
قرارداد همبستگی یعنی تنظیم قرارداد رفتاری روزانه برای مشخص کردن انتظارهای رفتاری، جوایز و تنبیه ها برای رفتارهای کودک. در این روش کودک هر روز به ازای هر رفتار مثبت، پاداش و برای رفتار منفی، تنبیهی ملایم خواهدداشت. انجام این قرارداد شامل چهار گام است:
گام اول،
مشخص کردن انتظارهای رفتاری: به این معنا که در این مرحله والدین باید
انتظار خود را از کودک واضح و شفاف مشخص کنند، به طوری که برای او کاملا
مشخص باشد که چه انتظاری از او می رود و باید چه رفتاری داشته باشد تا در
ازای آن پاداش دریافت کند. باید مطمئن شد که کودک کاملا متوجه انتظارها شده
است. رفتارهای هدف ممکن است شامل رفتارهای نامطلوب که لازم است حذف شوند
یا رفتارهای مطلوب که قرار است افزایش یابند، باشد.
مثلا اگر
والدین بگویند: «هرچیزی که می گویم باید گوش کنی» بسیار مبهم و کلی است.
باید جمله به این صورت بیان شود: «من از تو ی خواهم که فقط با یک بار
درخواست تکالیفت را انجام دهی.» این جمله مشخص تر از درخواست قبلی است.
نکته مهم این است که سطح توقعات والدین نباید بیش از توان کودک باشد. نباید
فراموش شود که هدف، شکل دهی رفتار مطلوب است پس نباید از ابتدا از کودک
بیش از توان او انتظار داشت.
گام دوم، تعیین
اینکه چگونه رفتارهای هدف اندازه گیری خواهد شد: والدین یا درمانگر باید
قادر به ثابت کردن وقوع یا عدم وقوع رفتارهای هدف باشند.
گام سوم، تعیین زمانی که رفتار باید اجرا شود: هر قرارداد باید چارچوب زمانی داشته باشد تا در زمان لازم رفتار انجام شود.
گام چهارم،
مشخص کردن امتیازهای به دست آوردنی یا از دست دادنی متناسب با رفتار کودک:
این مرحله شامل ساختن فهرست پاداش است. باید از خود کودک پرسیده شود که می
خواهد چه پاداشی بگیرد و چه انتظارهایی از والدین دارد. امیتازهایی که
کودک می تواند به دست آورد یا ممکن است از دست بدهد هم باید مشخص شود. ایده
اصلی این است که کارهای کوچک امتیازهای کوچک و کارهای بزرگ امتیازهای بزرگ
داشته باشد.
-
آیا اختلال بی اعتنایی- نافرمانی پیشگیری می شود؟
اگرچه پیشگیری از ODD احتملاً امکان پذیر نیست ، تشخیص و کار با علایم
وقتی اولین بار ظاهر می شوند، پریشانی خانواده و کودک ، و بسیاری از مشکلات
مرتبط با بیماری را به حداقل می رساند. اعضای خانواده می توانند یاد
بگیرند، اگر علایم عود (بازگشت علایم) ظاهر شوند ،چه کارهایی انجام دهند.
بعلاوه ارائه محیط خانوادگی مراقبت کننده ، حمایتی و با ثبات همراه تعادلی
از عشق و انضباط به کاهش علایم و پیشگیری از دوره های رفتار بی اعتنایی کمک
می کنند.
-
درمان
دکتر ربابه نوری، روان شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی
روانشناسی عمومی/گروه روانشناسی عمومی دانشگاه آزاد اسلامشهر/با بچه های ODD چگونه رفتار کنیم؟/اختلال نا فرمانی مقاومت آمیز